Podleganie cudzoziemców obowiązkowym składkom ZUS – komentarz adwokat Natalii Grzelak do postanowienia Sądu Najwyższego z 29 listopada 2023 r., III PSK 69/23.  

Sąd Najwyższy w opublikowanym niedawno uzasadnieniu postanowienia wydanego w dniu 29 listopada 2023 r. w sprawie III PSK 69/23 po raz kolejny potwierdził, że podleganie cudzoziemców obowiązkowym składkom ZUS nie jest zależne od charakteru zezwolenia na pobyt w Polsce. Rozstrzygające jest natomiast to, czy w czasie tego pobytu, nawet czasowego, pracownik (lub osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej) faktycznie prowadzi działalność zarobkową na terytorium Polski.  

Zagadnienie to jest szczególnie aktualne w ostatnich latach na polskim rynku pracy, zwłaszcza w kontekście działalności agencji pracy tymczasowej, które ściągają do pracy osoby spoza granic Unii Europejskiej.  

Trzeba przypomnieć, że co do zasady, zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach społecznych, obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze RP nie ma charakteru stałego, nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Na gruncie tego przepisu powstało orzecznictwo definiujące pojęcie „stałego charakteru” pobytu, którego stwierdzenie wymaga ustalenia tego, gdzie znajduje się centrum interesów życiowych, w tym rodzinnych i zawodowych, danego cudzoziemca.  

Sąd Najwyższy nie po raz pierwszy mierzył się z zagadnieniem podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym cudzoziemców zatrudnianych przez agencje pracy tymczasowej, w szczególności zaś na niedługi okres czasu (np. do pół roku w ciągu jednego roku kalendarzowego).  

W komentowanym uzasadnieniu Sąd Najwyższy przypomniał, że: 

  • o podleganiu albo niepodleganiu cudzoziemca ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu aktywności rodzącej taki obowiązek nie decyduje ani charakter jego dokumentu pobytowego, ani nawet jego długość pobytu, ale to, czy faktyczny pobyt w Polsce miał charakter stały, czy czasowy; 
  • charakter pobytu – który należy oceniać przez pryzmat pojęcia „centrum interesów życiowych”, a nie min. przez kwestie formalne, takie jak meldunkowe; 
  • uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt czasowy nie wyklucza jego pobytu stałego; 
  • art. 5 ust. 2 ustawy systemowej stanowi wyłom w zasadzie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom, a więc powinien być interpretowany w sposób zawężający, co jest uzasadnione tym, że prowadzi do wykluczenia cudzoziemca z ochrony ubezpieczeniowej.  

W efekcie nie można przyjąć, że osoby zatrudniane przez agencje pracy tymczasowej do pracy na terytorium RP, dysponujące jedynie zezwoleniem na pobyt czasowy, bądź też wprost deklarujące zamiar czasowego przebywania w Polsce, nie będą podlegały obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Czynnikiem decydującym jest natomiast fakt pobytu w Polsce celem świadczenia pracy lub usług i faktyczna realizacja tego celu.  

Sąd Najwyższy wskazał wprost, że z wykładni art. 5 ust. 2 ustawy systemowej wynika, że zarówno w przypadku pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jak i tego z wykonywania umowy zlecenia, sam zamiar czasowego przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czy też legitymowanie się jedynie zezwoleniem na pobyt czasowy nie mają rozstrzygającego znaczenia. Kluczowe jest natomiast to, czy można wyartykułować stałe przebywanie danej osoby na terytorium Polski, a nie li tylko cykliczny (regularny) przyjazd do Polski celem wykonywania pewnych aktywności zawodowych. Stałe przebywanie w Polsce w okresie wykonywania powyższych czynności będzie prowadzić do objęcia polskim systemem ubezpieczeń społecznych.